Muzeum Wsi Lubelskiej

W sentymentalną podróż po Lubelszczyźnie sprzed wieku zaprasza Muzeum Wsi Lubelskiej. Zlokalizowane w północnej dzielnicy Lublina Sławinek, w sąsiedztwie dawnego uzdrowiska, a obecnie Ogrodu Botanicznego, zachwyca pagórkowatym krajobrazem, w którym zwracają uwagę liczne obiekty: wiatrak, cerkiew, kościółek, dwory, spichlerze, wreszcie kryte strzechą chaty i zagrody.

Plenerowa ekspozycja, obejmująca rozległy teren 25 ha, podzielona została na sektory, odpowiadające naturalnymi warunkami krajobrazowymi, a przede wszystkim charakterem prezentowanej zabudowy poszczególnym subregionom Lubelszczyzny. W centralnym, najwyższym punkcie rozciąga się zabudowa typowa dla Wyżyny Lubelskiej, dalej – w otoczeniu parku i ogrodu – urządzono sektor dworski, a niżej, w zadrzewionym terenie znajdują się zagrody z Roztocza. Środkową część skansenu zajmuje najbardziej obiecujący muzealny sektor – miasteczko, w którym w najbliższych latach będzie odtworzona zabudowa i atmosfera typowego dla dawnej Lubelszczyzny wielonarodowego i wieloreligijnego małego miasta. Za tym sektorem, nad stawem i rzeką, rozłożyły się zagrody Powiśla, w których obok chat znaleźć można łodzie i sieci, mówiące o zajęciach mieszkańców. W planach muzeum jest jeszcze zagospodarowanie najbardziej ustronnych sektorów Podlasia i Nadbuża.

Najstarsze chaty i zagrody w lubelskim skansenie pochodzą z końca XVIII w., najmłodsze - z lat 30. XX wieku. Większość z nich ma oryginalne wyposażenie według stanu z przełomu XIX i XX w., odtworzone zgodnie z dokumentami, wspomnieniami bądź też rodzinnymi podaniami. Taki przekaz, odnoszący się do życia konkretnej rodziny w określonym czasie, ma olbrzymią siłę oddziaływania na zwiedzających, którym łatwiej zrozumieć realia dawnego życia.

Lubelski skansen to nie tylko plenerowa ekspozycja starych chat i innych zabudowań, ale bogaty coroczny kalendarz imprez, których szczególnie dużo organizuje w okresie od wiosny do jesieni, a więc w czasie ożywionych prac w polu i w gospodarstwie.

Kalendarz imprez w MWL

Marzec

□ Pożegnanie zimy i powitanie wiosny. Obrzędy „topienia Marzanny” i „chodzenia z maikiem”.

Kwiecień

□ Pokaz orki konnej i wiosennych prac polowych.

Maj

Czerwiec

□ Jarmark Koński. Odtworzenie realiów popularnych w regionie targów końskich odbywających się w Piaskach i Łęcznej w latach 30. XX wieku.

□ Noc św. Jana w skansenie. Obrzędy i wierzenia towarzyszące sobótkowej nocy.

Lipiec

□ Żniwowanie w skansenie. Pokazy koszenia zbóż oraz widowisko obrzędowe „Oborywanie kozy”.

Sierpień

□ Święto Matki Boskiej Zielnej - uroczysta msza z procesją oraz odpust typowy dla lubelskich wsi i miasteczek z okresu II Rzeczypospolitej.

□ Święto Chleba i Dożynki dworskie. Msza z poświęceniem chleba, inscenizacja dożynek dworskich z korowodem oraz kiermasz Stowarzyszenia Rzemieślników Piekarstwa RP.

Wrzesień

□ Z zagrody na jarmark do miasteczka. Wydarzenie z udziałem kilkuset wykonawców, m.in. twórców ludowych i rzemieślników, odtwarzające atmosferę dawnych targów i jarmarków z lat 30. XX wieku.

Październik

□ Wykopki ziemniaczane. Pokazy prac polowych, dawnych maszyn i narzędzi oraz ognisko z pieczeniem ziemniaków.

□ Obieraczki kapuściane. Widowisko obrzędowe związane z kwaszeniem kapusty.

Grudzień

□ Święty Mikołaj w skansenie. Impreza dla dzieci z przedstawieniem, konkursami, zabawami i zwiedzaniem chałup z wystrojem świątecznym. 

Muzeum Wsi Lubelskiej, al. Warszawska 96, 20-824 Lublin, tel. 081 533 85 13, 533 31 37, www.skansen.lublin.pl , e-mail: skansen@skansen.lublin.pl

Muzeum w Janowcu nad Wisłą

Ten skansen, skryty w cieniu wielkiego zamczyska Firlejów i Lubomirskich, jest dość często pomijany przez turystów przybywających na ogół z położonego po drugiej stronie Wisły Kazimierza Dolnego. Tymczasem zespół kilku obiektów przeniesionych z różnych miejscowości Powiśla, jest miejscem ekspozycji bardzo interesujących kolekcji ludowej sztuki i rzemiosła.

Najbardziej okazały jest dwór z II poł. XVIII w. ze wsi Moniaki koło Urzędowa. Drewniany, z charakterystycznym kolumnowym portykiem, kryty wysokim mansardowym dachem, zaprasza do zwiedzania wnętrz dworskich z okresu rozbiorów.

W towarzyszącym dworowi zespole folwarcznym umieszczono kilka obiektów z XIX w.: stodołę z Wylągów k. Kazimierza oraz spichlerze z Kurowa i Podlodowa. Ten drugi, piętrowy, jest miejscem kilku wystaw etnograficznych, m.in. z zakresu rybołówstwa i transportu rzecznego, plecionkarstwa i wikliniarstwa, garncarstwa.

Muzeum Zamek w Janowcu – Oddział Muzeum Nadwiślańskiego, 24-123 Janowiec nad Wisłą, tel. 081 881 52 28, e-mail: zamek janowiec@kazimierz-muzeum.pl

Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej

Utworzone przy najpopularniejszym maryjnym sanktuarium Roztocza, zawiera bogate zbiory etnograficzne, w tym wyrobów krasnobrodzkiego garncarstwa. Efektem organizowanych w Krasnobrodzie dożynek parafialnych, dekanalnych, a od wielu lat także diecezjalnych jest interesująca kolekcja wieńców, usytuowana w starym modrzewiowym spichlerzu z 1795 r.   

W głównym budynku muzeum na przyklasztornym podwórzu mieści się wystawa dawnych sprzętów gospodarskich, w tym zdobione drewniane skrzynie i kufry, z których słynął niegdyś Krasnobród. Są też drewniane brony i pługi (historycznym herbem miasta była socha), a przed wejściem do muzeum zwracają uwagę ule wydrążone w wielkich pniach jodły. Na piętrze budynku znajduje się wspomniana ekspozycja garncarska oraz paleontologiczna, prezentująca ponad sto fragmentów skał wapiennych, głównie z kamieniołomów krasnobrodzkich, ze śladami prehistorycznych roślin i zwierząt. 

Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej przy Kościele pw. Nawiedzenia NMP, ul. Tomaszowska 18, 22-440 Krasnobród, tel. 084 660 78 14, 660 70 30

Skansen w Holi

To znakomity przykład prospołecznych działań w zapomnianym, wiejskim terenie, prowadzonych przez Alinę i Tadeusza Karabowiczów oraz grupę przyjaciół z Towarzystwa Miłośników Skansenu Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia w Holi. W sąsiedztwie prawosławnej (wcześniej unickiej) cerkwi z 1702 roku, zgromadzono kilka obiektów ludowego budownictwa z XIX i początku XX wieku: wiatrak koźlak z Wołoskowoli, chałupę i przydrożną kapliczkę z Wyryk, stodołę z Kostomłot, piec garncarski, studnię z żurawiem, ule „kołody”.

Skansen i cerkiew udostępniane są do zwiedzania od kwietnia do października. Corocznie w lipcu odbywa się tu słynny Jarmark Holeński, z udziałem tysięcy gości. Holę upodobali sobie również artyści, przyjeżdżający tu na plenery malarskie oraz miłośnicy wschodniej religii i kultury, uczestniczący w „Spotkaniach z Prawosławiem”.

Skansen Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia w Holi, 22-244 Stary Brus, tel. 082 591 21 09

Muzeum wiejskie w Siedliskach

Muzeum, prowadzone przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Siedliska „Nasze Siedliska”, ma w swoich zbiorach stare żarna, kołowrotki, grzebienie do czesania przędzy, tary, cepy i wiele innych przedmiotów o bardzo starym rodowodzie, sięgającym nawet XVIII stulecia. Rewelacją jest zbiór blisko 500 fragmentów skamieniałych drzew sprzed 13 mln lat. Ta przyrodnicza osobliwość spotykana jest nadal w wielu miejscach Siedlisk i okolicznych lasach, w tym w rezerwacie „Jalinka”.

Siedliskie stowarzyszenie samo wyremontowało i rozbudowało nieczynną szkołę z przeznaczeniem na wiejskie muzeum. W planach ma jeszcze wyremontowanie sąsiadującej z muzeum dawnej cerkwi unickiej, którą również chciałoby przeznaczyć na cele muzealne.

Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Siedliska „Nasze Siedliska”, tel. 509 736 554, www.siedliska.com.pl , e-mail: nasze@siedliska.com.pl,  siedliskatom@vp.pl 

Regionalne izby pamięci

Zakładane przy Gminnych Ośrodkach Kultury, remizach Ochotniczych Straży Pożarnych, albo siedzibach Kół Gospodyń Wiejskich, są dość częstym elementem kulturowego pejzażu wsi i małych miasteczek Lubelszczyzny.

Dobrym przykładem mogą tu być wspomniane już we wcześniejszych rozdziałach izby - garncarska i bednarska przy Pawłowskim Ośrodku Kultury, albo muzea – kowalskie i regionalne w Gminnym Ośrodku Kultury w Wojciechowie.

Typową Regionalną Izbę Pamięci, założoną i prowadzoną przez członkinie KGW i druhów OSP, znajdziemy w miejscowości Wysokie w Gminie Zamość. Utworzona kilka lat temu w domu – świetlicy z dwudziestolecia międzywojennego, zawiera imponujący zbiór kilkuset starych sprzętów i narzędzi, m.in.: międlicę i szczotkę do obróbki lnu, stępę do oczyszczania gryki i prosa na kaszę, dzieże i niecki do wyrabiania ciasta, tary i maglownice do prania i zmiękczania bielizny. Izba czynna jest cały rok, a w kwietniu organizowane są w niej dni muzealnika i spotkania z tradycją.

Regionalna Izba Pamięci w Wysokiem k. Zamościa – KGW Wysokie, tel. 084 616 63 50, Ośrodek Promocji, Turystyki i Sportu Gminy Zamość - tel. 084 627 00 83 

Podobną rolę lokalnej izby pamięci pełni Zagroda na Zabaszcie w gminie Rossosz koło Białej Podlaskiej. Ponadstuletnią zagrodą - z chałupą, stodołą i spichlerzem opiekuje się Stowarzyszenie Przyjaciół Gminy Rossosz, które organizuje warsztaty tkackie oraz pieczenie podlaskich sękaczy. Ciekawostką jest sąsiadujący z zagrodą sad owocowy z drzewami starych, prawie niespotykanych już dzisiaj, odmian jabłoni, grusz, śliw. Zagroda na zabaszcie jest też miejscem spotkań zespołu śpiewaczego i obrzędowego „Zielawa”, działającego od pięciu lat przy Stowarzyszeniu Przyjaciół Gminy Rossosz.