Najpiękniejsza część wschodniej Polski – Wyżyna Lubelska, Podlasie i Roztocze

Dodano: 22.09.2021, 06:13

Zapraszamy Państwa do odwiedzin i poznania stolicy województwa Lubelskiego – Lublina – miasta o bogatej historii, wspaniałych zabytków – miasta, w którym europejskie idee unijne zaowocowały już przed ponad czterema wiekami, gdy zawarto tu 1 lipca 1569 roku Unię Polsko-Litewską, na zamku wówczas królewskim.

Proponuję również podróż po malowniczej Ziemi Lubelskiej – najpiękniejszej części wschodniej Polski – Wyżyny Lubelskiej, Podlasia i Roztocza. Podróż po krainie lasów sosnowych, liściastych borów, jezior z piaszczystymi plażami, rzekami i niezwykłej urody wzgórzach, dolinach i wąwozach lessowych. Podróż po regionie, na którym oprócz wspaniałych krajobrazów i ciekawej historii, kultury i tradycji, znajdują się romantyczne ruiny zamków, m.in: w Kazimierzu Dolnym, Janowcu i Krupem oraz malowniczo położone dawne rezydencje magnackie, wznoszone m. in. przez sławne rody Czartoryskich, Potockich czy Zamoyskich.

KAZIMIERZ DOLNY – miasto położone nad Wisłą, na wzgórzach Płaskowyżu Nałęczowskiego u ujścia potoku Grodarz. Uważane jest za jedno z najpiękniejszych miast w Polsce, które łączy piękno krajobrazu z cennymi zabytkami architektury. Centrum miasta stanowi rynek z pięknymi kamieniczkami – dwie szczególnie cenne – Mikołaja i Krzysztofa Przybyłów z 1615 roku, z podcieniami, attykami i bogatą renesansową dekoracja fasad. W pobliżu rynku jest też kilka renesansowych kamienic, w tym najpiękniejsza Kamienica Celejowska z początku XVII wieku mieszcząca Muzeum Nadwiślańskie. Cennymi zabytkami są także: renesansowy kościół parafialny z XIV-XVI wieku, kościół Reformatów z końca XVI wieku-  w nim najstarsze organy w Polsce z 1620 roku.  Powyżej kościoła stoją ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku i kamienna baszta oraz Górę Trzech Krzyży z krzyżami upamiętniającymi zarazę w 1708 roku. Z innych zabytków na uwagę zasługują dawne renesansowe spichlerze z końca XVI i początku XVII wieku, mieszczące Muzeum Przyrodnicze, kościół pw. św. Anny z XVII wieku oraz dawna synagoga z 2. połowy XVIII wieku, w której umieszczono Muzeum Judaików.

JANOWIEC – wieś, dawniej miasto, położone nad Wisłą, wzmiankowane w 1325 roku pod nazwą Syrokomla. Na wysokiej skarpie wznoszą się imponujące ruiny zamku Firlejów. Pierwszy zamek powstał tu przed 1537 rokiem z fundacji Piotra Firleja herbu Lewart. Przebudowany w stylu renesansowym przez architekta Santi Gucciego, następnie przez Tylmana z Gameren, otrzymał formę barokową. Zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego w 1656 roku, nigdy nie został odbudowany. W latach swojej świetności w zamku było 98 pokoi i 7 wielkich sal, dwa dziedzińce, kaplica oraz pałac z krużgankami. Opuszczony w 1803 roku popadał w ruinę. Do 1975 roku był w rękach prywatnych. Obecnie  jest siedzibą  Muzeum Nadwiślańskiego.

KRUPE – wieś położona na skraju Pagórów Chełmskich, pośród kompleksów stawów rybnych. Znajduje się tu  ruina późnobarokowego zamku z końca XVI wieku. Dawniej, była to wspaniała, silnie obwarowana budowla, wzniesiona przez arianina Pawła Orzechowskiego. Budowla składała się z dwóch części, tj. zamku właściwego oraz przyległego do niego przedzamcza tworząc z nim zamknięty obwód warowny, otoczony fosą. Zamek został zniszczony podczas najazdu Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku. Na fasadzie południowej zachowało się sgrafitto z motywami roślinnymi, a z obwodu warownegpo  fragment sześciobocznej bastei z elementami przylegających do niego kurtyn.  W murach zachowały się też liczne strzelnice kluczowe i szczelinowe.

PAŁAC CZARTORYSKICH

LUBLIN – miasto, od 1474 roku stolica województwa lubelskiego, położone na lessowych wzgórzach, nad rzeką Bystrzycą. W centrum miasta, znajduje się pałac wzniesiony w 1638 roku według projektu flamandzkiego architekta Tylmana z Gameren dla Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Budynek odziedziczył jego syn, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, a następnie jego córka Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska. Z jej inicjatywy w latach 1725-1728 dokonano przebudowy pałacu według projektu Franciszka Antoniego Mayera z Moraw. Po zakończeniu prac, pałac przeszedł na własność Czartoryskich poprzez małżeństwo Marii Zofii z Sieniawskich z wojewodą ruskim Augustem Czartoryskim herbu Pogoń Litewska. W 1812 roku właścicielami rezydencji stali się ich spadkobiercy – Adam Kazimierz i Izabella z Flemingów Czartoryscy. Na przestrzeni lat, po licznych przebudowach i zniszczeniach wojennych nie zachowało się pierwotne wyposażenie wnętrz. Zachowały się jedynie alkierze z zaokrąglonymi narożami i kamienny portal z łacińskim napisem: SOCIETAS SCIENTIARUM  LUBLINENSIS oraz kasetonowy sufit w sali reprezentacyjnej.             

PUŁAWY – miasto położone na Płaskowyżu Nałęczowskim, nad rzeką Wisłą. Znajduje się tu pałac, usytuowany na szczycie wysokiej skarpy, wokół którego rozciągały się barokowe, regularne ogrody. Został on zbudowany w latach  1671-1676 dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego, według projektu holenderskiego architekta Tylmana z Gameren, w stylu włoskim. Spalony przez Szwedów w 1705 roku został odbudowany przez Elżbietę z Lubomirskich Sieniawską na rokokową rezydencję.  Zniszczony w 1794 roku pałac został odbudowany i rozbudowany, według projektu architekta Czartoryskich – Piotra Christiana Aignera. Na przełomie XVIII i XIX wieku Puławy stanowiły centrum życia politycznego, kulturalnego i literackiego. Nowi właścicieli rezydencji sprowadzili na dwór puławski najwybitniejszych artystów – Jana Piotra Norblina, literatów – Juliana Ursyna Niemcewicza i architektów ogrodów – Jakuba Sawa´e. Do dziś, w parku angielskim – jednym z najwspanialszych w regionie – zachowały się zabytkowe obiekty: Dom Gotycki z 1809 roku – miejsce pierwszego muzeum w Polsce, mieszczace cenne zbiory  Czartoryskich, m. in.: „Dama z łasiczką” Leonarda da Vinci, „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta i „Portret młodzieńca” Rafaela; Świątynia Sybilli z lat 1798-1801, zbudowana na wzór świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem, mieściła pamiątki po sławnych Polakach; Domek Chiński oraz klasycystyczny Pałacyk Marynki z 1794 roku, wzniesiony dla księżnej Marii Wirtemberskiej. Obecnie w pałacu znajduje się Muzeum Czartoryskich.

POTOCKICH

LUBLIN – W centrum miasta, w 1719 roku, budowę swej siedziby rozpoczął starosta grabowiecki – Jerzy Potocki herbu Pilawa (Srebrna). Barokowy pałac został wzniesiony na planie podkowy, z dziedzińcem od frontu i ogrodem w stylu włoskim od północy. W 1747 roku nieruchomość ta przeszła na własność syna Jerzego – Eustachego Potockiego, posła na sejm. Pełniąc funkcję marszałka Trybunału Głównego Koronnego, przeprowadził on gruntowny remont pałacu. Wkrótce, budynek stracił na znaczeniu, kiedy Potoccy wznieśli nową rezydencję w Radzyniu Podlaskim, a lubelski pałac wynajmowali szlachcie przyjeżdżającej do Lublina na sądy trybunalskie. W 1790 roku syn  Eustachego – Jan Nepomucen Potocki, przekazał pałac na Skarb Państwa z przeznaczeniem dla wojska. Był on też siedzibą sądów ziemskich. W końcu XVIII wieku austriackie władze miasta urządziły w nim koszary kawalerii narodowej.  Po generalnym remoncie budynku, obiekt pełnił rolę więzienia i siedzib różnych instytucji. Do naszych czasów, nie zachowały się prawie żadne elementy architektoniczne budowli świadczące o dawnej jego świetności, jedynie w części parteru i piwnic widoczne są jeszcze sklepienia kolebkowe i krzyżowe, w ścianach dawnej sali balowej – dwie półkolumny, a na elewacji dekoracje w postaci tympanonów wieńczące szczytowe ściany oficyn oraz attyki ponad nimi.

RADZYŃ PODLASKI – miasto, dawniej nazywane Kozirynek, położone na Podlasiu, nad rzeką Białką. Najcenniejszym zabytkiem miasta jest pałac, zwany Wersalem Północy. Wzniesiony został w 1686 roku dla Stanisława Antoniego Szczuki, podkanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. W latach 1740-1759 pałac został całkowicie przebudowany według projektu Jakuba Fontany dla Eustachego Potockiego, generała artylerii litewskiej. W wyniku przebudowany powstała jedna z najpiękniejszych rezydencji rokokowych w Polsce, składająca się z budynku głównego i dwóch skrzydeł bocznych, ozdobiona bogatą dekoracją rzeźbiarską z herbami: Pilawa Potockich (Srebrna) i Brochwicz – żony Eustachego – Marii z Kątskich.  Rezydencję otacza park angielski z pomnikowymi drzewami, a w nim jedna z najpiękniejszych w Polsce rokokowa oranżeria, autorstwa Jakuba Fontany z rzeźbami przedstawiającymi rydwan Apollina wyjeżdżający na niebiański firmament. W pobliżu znajduje się kościół pw. Świętej Trójcy z 1641 roku o cechach renesansu lubelskiego i pomnik urodzonego w Radzyniu – Karola Józefa Lipińskiego (1790-1861) – wybitnego kompozytora i skrzypka.

ZAMOYSKICH

JABŁOŃ  –  wieś, położona na Równinie Parczewskiej. Dawniej wieś królewska, potem własność Firlejów, następnie Józefa hr Scipo del Campo – marszałka nadwornego litewskiego. Kolejni właściciele Zamoyscy, w latach 1904-1905 – na miejscu dawnego – zbudowali nowy pałac z fundacji Tomasza Zamoyskiego, według projektu architekta wiedeńskiego Ferdynanda Fellnera, w stylu neogotyku angielskiego. Była to wówczas jedna z najpiękniejszych rezydencji w Polsce. Pałac otaczał park krajobrazowy – zachowany do dziś – założony według projektu Franciszka Szaniora, ze starodrzewiem i pomnikowymi drzewami. Park przecina kanał Wieprz-Krzna. Wzachodniej oficynie pałacu  mieści się Muzeum Augusta Zamoyskiego (1893-1970), znakomitego rzeźbiarza, natomiast w oficynie wschodniej –  Poleska Izba Regionalna.

KOZŁÓWKA  – wieś położona na tzw. Małym Mazowszu. Znajduje się tu zespół pałacowo–parkowy, w którym mieści się Muzeum Zamoyskich.  Pierwotny pałac został wzniesiony w latach 1735-1742, przez architekta Józefa II Fontanę przy udziale architekta Jakuba Fontany.  W 1799 roku majątek kozłowiecki zakupił Aleksander August Zamoyski i pozostawał w rękach tej rodziny do 1944 roku. W ciągu tych lat, pałac zmieniał swój wygląd, m. in. przez rozbudowę w latach 1879-1908. Wówczas, do późnobarokowego budynku, dobudowano wieże, tarasy, portyk i schody od strony w elewacji wschodniej.  Wewnątrz pałacu zachowało się prawie kompletne wyposażenie z przełomu wieków. Dziś jest to imponujące muzeum wypełnione dziełami sztuki, wśród których jest wiele portretów rodziny Zamoyskich i bogaty zbiór obrazów, w przeważającej części kopii malarstwa europejskiego. Obok pałacu, wznosi się kaplica wzorowana na wersalskiej, z kopią florenckiego nagrobka Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej. Muzeum otrzymało medal w konkursie „Europa Nostra” za 1997 rok. Jest to prestiżowe wyróżnienie europejskie za osiągnięcia w dziedzinie konserwacji zabytków.

ZAMOŚĆ – nazywany Padwą Północy, jest jednym z najcenniejszych zespołów urbanistycznych w Polsce i najlepiej zachowane renesansowe miasto w Polsce, położone na Padole Zamojskim nad rzeką Łabuńką. Miasto założył w 1580 roku Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny, wybitny mąż stanu, polityk, prorektor uczonych i artystów. Autorem planu Zamościa oraz jego budowli – pałacu, arsenału, kolegiaty, akademii, ratusza, domów mieszczan, bram miejskich i fortyfikacji bastionowych – był nadworny architekt kanclerza – pochodzący z Padwy – Bernardo Morando. Najbardziej wartościowymi zabytkami miasta są Rynek Wielki z towarzyszącymi mu rynkami Solnym i Wodnym, ratuszem i podcieniowymi kamieniczkami również katedra (dawną kolegiatą) pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła, o cechach północnowłoskiego renesansu. Stare Miasto w Zamościu od 1992 roku znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kultury „UNESCO” jak też jest Narodowym Pomnikiem Historii, uznanym przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej.

TOMASZÓW LUBELSKI – założony  na wzór Zamościa, w 1590 roku przez Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego. Autorem projektu był włoski architekt Bernardo Morando Renesansowy plan miasta jest dziś znacznie zatarty, pozostały jedynie ślady wałów i fos. Jednak, do naszych czasów zachował się drewniany, barokowy kościół NMP, zbudowany w 1627 roku, przebudowany gruntownie w 1727 roku. Świątynia stanowi najcenniejszy zabytek miasta. Jego dwuwieżowa fasada nawiązuje do barokowych kościołów murowanych. Bogate, również barokowe wyposażenie wnętrz, pochodzi z nie istniejącego kościoła Trynitarzy. Zabytkiem są też dwa budynki z okresu zaborów wzorowane na architekturze rosyjskiej. Jeden to cerkiew prawosławna św. Mikołaja z 1890 roku., drugi to herbaciarnia, tzw. Czajnia z 1895 roku.

ZWIERZYNIEC – nazywany Perłą Roztocza, którego początki sięgają końca XVI wieku, gdy kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski utworzył tu zwierzyniec otoczony 30. hektarowym parkanem i wzniósł dwór myśliwski. Po zwierzyńcu pozostała nazwa miasteczka i bujne, zielone lasy porastające okoliczne wzgórza. Przetrwały też i inne zabytki ufundowane przez następców hetmana: barokowy kościół „Na wodzie” wzniesiony w latach 1741-1747 z barokową polichromią Łukasza Smuglewicza, klasycystyczne obiekty Zarządu Ordynacji Zamoyskiej, stary browar, dom plenipotenta oraz jedyny na świecie, obelisk upamiętniający walkę mieszkańców Roztocza z szarańczą. W pobliżu znajduje się dyrekcja Roztoczańskiego Parku Narodowego i staw Echo, a przy drodze do Biłgoraja pomnik na mogile powstańców 1863 roku.

Autorka tekstu: Irena Kowalczyk

Kelet-Lengyelország legszebb része – a Lublini-Fennsík, Podlasie és Roztocze – tłumaczenie tekstu w języku węgierskim

Tłumaczenie na język węgierski: Dorota Franciskovics

Tekst powstał w ramach projektu „Lubelskie na Węgrzech – kulturowe inspiracje do podróżowania”, dofinansowanego z Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka.

Publikacja wyraża jedynie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka.