Miasto położone przy granicy z Ukrainą, na Roztoczu Środkowym, nad rzeką Sołokiją. Początki miejscowości sięgają początków XVII w., kiedy to z inicjatywy kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamojskiego powstała osada zwana – od herbu Zamojskich – Jelitowem. W 1613 roku osada otrzymała nazwę Tomaszów.
W 1621 roku Tomasz Zamojski nadał osadzie miejski przywilej lokacyjny. Dokument ten został zatwierdzony przez króla Zygmunta III Wazę. Władca nadał miastu także bardzo ważny przywilej - prawo składowania soli.
Twórcą planu miasta jest Bernardo Morando - ten sam, który wcześniej zaprojektował Zamość. Centralne miejsce zajmuje kwadratowy rynek (140x140m), z którego na cztery strony świata odchodzą ulice prowadzące w kierunku Zamościa, Lwowa, Szczebrzeszyna i Sokala. Do nich, w równych odstępach, wytyczono prostopadłe drogi. W rezultacie pomiędzy nimi powstały prostokąty zabudowy. Według pierwotnych planów, na środku rynku miał stanąć ratusz, ale tak się nie stało i Tomaszów przez wiele lat pozbawiony był tej ważnej budowli, co było swoistym ewenementem.
W I pół. XVII w. miasto rozwijało się bardzo dynamicznie. Powstało wiele cechów, w tym: kaletników, tkaczy, garncarzy, kowali, bednarzy, zdunów, ślusarzy, mieczników i kotlarzy. W mieście znajdowały się wtedy dwa kościoły, trzy cerkwie i synagoga. W 1664 roku w Tomaszowie gościł król Jan II Kazimierz. W 1671 r. miasto uzyskało przywilej pobierania opłat mostowych.
Na przełomie XVIII i XIX w. w Tomaszowie Lubelskim funkcjonowała fabryka fajansu i porcelany. Warto wspomnieć także o działającej w XIX w. fabryce wódek, wiśniaków, maliniaków i miodów, wytwarzanych przez miejscowych Żydów. Prowadzili oni także fabrykę mydła, kapeluszy, płótna i grzebieni.
Obecnie Tomaszów to jeden z najważniejszych ośrodków turystycznych Roztocza, zyskujący także sławę ośrodka sportów zimowych. Okoliczne lasy nadają się świetnie do narciarstwa biegowego, a dla amatorów zjazdów przygotowano wyciąg na pobliskiej Białej Górze

Źródło: www.roztocze.com

Strona Urzędu Miasta Tomaszów Lubelski
Stary Tomaszów Lubelskie w fotografii
Serwis informacyjny o Tomaszowie Lubelskim
Roztocze – od Kraśnika po Lwów